امکانات و مزایای کتابخانه دیجیتالی مؤسسه
از همان آغاز که ایدۀ راه‌اندازی کتابخانۀ دیجيتالی مؤسسۀ تحقيقات و نشر معارف اهل‌البيت(ع) مطرح شد، موضوع تحليل و طراحی نرم‌افزاری مناسب برای تحقق اهداف مؤسسه و تشکيل کتابخانۀ دیجيتالی در دستور کار قرار گرفت. در سال 1381 با مدیریت و نظارت دکتر حميدرضا ربیعی، استاد دانشگاه شریف و معاون پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران، تحليل و طراحی نرم‌افزار آغاز شد و سرانجام در سالی كه از سوی رهبر معظّم انقلاب به‌نام «سال پيامبر اعظم(ص)» نام گرفت، به بهره‌برداری رسيد.
کتابخانۀ مؤسسۀ تحقيقات و نشر معارف اهل‌البيت(ع)، کاملاً دیجيتالی است و کتب منابع اسلامی و شيعی در آن به‌صورت دیجيتالی نگهداری می‌شود. هر کاربر بدون محدودیت زمانی و مکانی، چندصد هزار کتاب مورد نيازش را در اختيار دارد. برای رسيدن به حداکثر رضایتمندی و ارائۀ بهترین خدمات کتابداری و کتاب‌شناسی، در سيستم پيشرفتۀ دیجيتالی مؤسسه، افزون بر بانک اطلاعات کتب و منابع، روبات هوشمند نرم‌افزاری درنظر گرفته شده که به دسته‌بندی، موضوع‌بندی و شناسایی منابع مرتبط و نيز انجام جست‌وجوهای هوشمند برحسب نيازهای کاربر و با امکان تخمين ميزان پاسخگویی هریک از منابع می‌پردازد.
در این کتابخانه هيچ کتابی به‌صورت فيزیکی در اختيار کاربران و مراجعه‌کنندگان حضوری و غيرحضوری قرار نمی‌گيرد، بلکه همۀ کتب و منابع به‌صورت دیجيتال در سيستم کتابخانه ذخيره می‌شوند و کاربر از طریق وب (اینترنت) می‌تواند به منابع دسترسی پيدا کند. البته در کنار نسخۀ دیجيتالی، تصویر تمام صفحات نيز به کاربر ارائه می‌شود تا با کمال اطمينان بتواند به مأخذ خود استناد کند.
حجم درنظرگرفته‌شدۀ سخت‌افزاری برای نگهداری منابع برای هر سرور، حدود یک ترابایت است که ایندکس اطلاعات و اطلاعات کتاب‌شناسی کتب و منابع در آن ذخيره شده و جست‌وجوها در بين این اطلاعات انجام می‌شود. علاوه‌برآن، یک ذخيره‌ساز تحت شبکۀ SAN (شبکة ذخیره‌سازی اطلاعات) با ظرفيت نُه‌ترابایت و با قابليت توسعه به بيش از یکصد ترابایت درنظر گرفته شده که اصل کتب و منابع در آن نگهداری می‌شود. این ظرفيت می‌تواند برای نگهداری سه تا پنج ميليون نسخه کتاب دیجيتالی استفاده شود. البته اگر علاوه بر نسخۀ دیجيتالی، نسخۀ اسکن‌شدۀ منابع باکيفيت مناسب نيز درنظر گرفته شود، این مقدار به یک‌دهم کاهش می‌یابد.
کتابخانۀ دیجيتالی مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت(ع) در سه فاز اجرا می‌شود:
فاز اوّل: راه‌اندازی کتابخانۀ دیجيتالی است که با 150رایانه و پنجاه‌هزار منبع دیجيتالی و تمرکز بر زبان‌های فارسی و عربی اجرایی شده است.
فاز دوم: تکميل کتابخانۀ دیجيتالی است که منابع به دویست‌هزار ارتقای می‌یابد. پشتيبانی زبان‌های فارسی، عربی و انگليسی از اهداف این فاز است.
فاز سوم: توسعۀ ارتباط کاربران با علما و دانشمندان برای پاسخگویی به سؤالات و شبهات، یکپارچه‌سازی تحقيقات علوم اسلامی، ارتباط، مباحثه و تحقيقات گروهی بين علما و دانشمندان مختلف، معرفی خدمات دینی، علمی و فرهنگی جهان اسلام و جمع‌آوری تمام کتب و منابع مرتبط با علوم اسلامی و معارف اهلبيت و همچنين پشتيبانی از تمام زبان‌های رایج دنيا.
برای دسترسی کاربران به منابع کتابخانه، سطوح مختلفی تعریف شده است. کاربران سيستم کتابخانه به چهار دسته تقسيم می‌شوند:
1. محققانی که به تمام منابع و کتب عمومی کتابخانه دسترسی دارند؛
2. محققانی که به تمام منابع و کتب کتابخانه، اعم از عمومی و اختصاصی، دسترسی دارند؛
3. علما و دانشمندانی که به تمام کتب و منابع کتابخانه دسترسی دارند و امکان نقدنویسی، حاشيه‌نویسی و افزودن منابع و تحقيقات جدید را در اختيار دارند؛
4. مدیرانی که وظيفۀ نگهداری اطلاعات و مدیریت سرویس‌های دیجيتالی را برعهده دارند.
تحقيق و پژوهش در این كتابخانه، با موضوع معارف اهلبيت(ع) است و آنچه بتواند برای تحقيق و نشر اين معارف به‌كار گرفته شود، در اين‌جا گرد آمده است. نشر الكترونيک معارف و علوم از ديگر خدمات اين كتابخانه است كه آثار ارزشمند محققان و انديشمندان را دربرمی‌گيرد. برخی از شاخص‌ترین ویژگی‌های این کتابخانه به شرح زیر است:
در هر نوبت، به‌طور همزمان حدود 150نفر می‌توانند به‌صورت حضوری از امكانات اين كتابخانه استفاده کنند. بيش از یکصدهزار نفر در هر روز از منابع اين كتابخانه به‌صورت غيرحضوری بهره‌مند می‌شوند.
خدمات نرم‌افزاری عرضه‌شده به شيفتگان و جويندگان معارف گهربار اهلبيت(ع)، غير از تأمين منابع آنها، شامل امكان ارتباط با ديگر محققان و طرح نظريه‌های ارزشمند صاحب‌نظران است.
جلسات اين مؤسسه در تالار کنفرانس و در سايۀ اسماء جلیله و مقدس آسمانی برگزار می‌شود تا راهبری مجموعه به سمت نظريه‌های واقف ــ كه گسترش معارف اهلبيت(ع) است ــ نزدیک باشد.
علاقه‌مندان به دريافت معارف اسلام در هر سطح علمی می‌توانند از امكانات اين مجموعه بهره‌مند شوند. انتظار می‌رود بيش‌ترين تعداد كاربران، پژوهشگران، استادان حوزه و دانشگاه و طلاب و دانشجويان باشند.
با وجود پيشرفته‌ترين و كامل‌ترين امكانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، پیش‌بینی می‌شود سالن اجتماعات اين مجموعه، محل تضارب افكار ژرف‌انديشان در خوشه‌چينی از خرمن پُربركت ولايت، و حاصل آن آموزه‌های بلند اوليای الهی در مسير بندگی مشتاقان باشد. این مؤسسه بر آن است تا از همۀ امكانات لازم در انجام رسالت خویش بهره گيرد. با توجه به گستردگی و عمق معارف اهلبيت(ع)، هرچه از امكانات و نعمت‌های الهی در انجام اين مهم عايد شود، بی‌تردید توفيق بيشتری را نصیب خواهد کرد.
انتظار می‌رود اين مؤسسه مأمن پرسشگران، پژوهشگران و صاحبان انديشه در فضای نورانی افاضات چهارده معصوم(ع) شود.
از امتيازات و قابلیت های كتابخانه دیجیتالی مؤسسه اهل البیت می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- صرفه جويي از مواد اوليه تهيه كتاب مثل كاغذ (به دليل عدم نياز به نشر فيزيكي و سنتي كتاب).
- عدم نياز به ايجاد كتابخانه هاي سنتي و مرسوم كه فضاي زيادي جهت نگهداري علم كتاب هاي گوناگون، به خود اختصاص مي دهند.
- نگهداري كتابهاي ارزشمند علمي- مذهبي كه نياز مبرم به نظارت كارشناسي و علمي دارد.از ديگر مباحث نگهداري اين گنجينه صاحب ارزش علمي، ايجاد فضا و تهويه مناسب جهت جلوگیری از عدم فرسودگي كتابهاست.
- به دليل سيستم كاملاً ديجيتالي حاكم بر كتابخانه، نيازي به حضورفيزيكي پرسنل متعدد دراين كتابخانه نمي باشد.
- مشاوره در امور راه اندازي و ترويج كتابخانه هاي ديجيتالي مشابه جهت استفاده از منابع مختلف توسط كاربران در نقاط مختلف جهان.
- امكان دسترسي سريع و آسان به كتاب و صرفه جويي در زمان تحقيق. بويژه اينكه معمولاً كمبود كتب اسلامي كه پاسخگوي نيازهاي ديني باشند، احساس مي شود. (امكان دسترسي به مجموعه گسترده اي از اطلاعات سازمان يافته در قالب ديجيتال در هر زمان و مكان).
- دسترسي به كتاب هاي ناياب و قديمي: همانگونه كه مشاهده مي شود، بعضی از كتاب ها با مضامين اسلامي و ديني كمياب هستند و صرفاً جهت استفاده هاي شخصی در كتابخانه های خصوصی آنها قرار دارد و امكان استفاده محققين از آنها بسيار محدود است.
- مطالعه و ارزيابي هاي كارشناسانه در تائيد و تهيه و يا عدم تهيه كتاب از طريق استفاده از اينترنت و بانك اطلاعاتي موسسه.
- امكان استفاده از منابع متني- صوتي- تصويري و ويدئويي بصورت همزمان.
- امكان تغيير داده هاي ديجيتالي در قالب هاي مختلف.
- جمع آوري اطلاعات بر اساس نياز استفاده كننده از اطلاعات كتابخانه و نتایج تحقیقات مطالعاتی كاربران.
- امكان دسترسي به منابع مختلف نظير كتابها- مجلات و اخبار صوتي - تصويري و نسخ خطي.
- امكان دسترسي به منابع منحصر بفرد در اينترنت كه داراي نمونه هاي چاپي نمي باشند.
- امكان دسترسي و يادگيري منابع اطلاعاتي و موجود در اينترنت.
- امكان دسترسي به متون كامل مجلات علمي و تخصصي داخلي و خارجي.
- امكان برقراري ارتباط با كاربران به صورت پيوسته و غير پيوسته و اتصال به شبكه و دسترسي به شبكه جهاني وب web.
- امكان تشخيص نيازهاي اطلاعاتي توسط شخصِ استفاده كننده، بدليل وجود انسجام در اطلاعات ذخيره شده.
- امكان تهيه پروفايل استفاده كنندگان براي تامين علاقه و نيازهاي پژوهشي فردي.
- اتصال افراد نابينا از طريق شبكه به كتابخانه.
- امكان پاسخ به سئوالات كاربر از طريق پرسش و پاسخ و يا به صورت online.
- امكان دسترسي فوري به منابع پر استفاده و پر تقاضا.
- امكان دستيابي سريع به منابعي كه در دور دست نگهداري مي شوند.
- امكان دستيابي سريع به اجزاي مختلف مدرك مورد نظر.
- امكان جستجوي پيشرفته از جمله، جستجوي تمام متني.
- امكان انتقال اطلاعات بصورت فتوكپي، چاپ هاي تصويري و اسلايد.
- امكان دستيابي به منابعي كه غير قابل دسترس هستند و به فروش نمي رسند، مثل نسخه هاي خطي، كتابهاي قديمي ارزشمند.
- امكان طرح مشكلات و سوالات تخصصي و سرعت دستيابي به پاسخ هاي مناسب.
- امكان دسترسي به كتب مرجع، نظير دائره المعارف هاي عمومي و موضوعي، فرهنگ لغات، مقاله نامه ها و كتابشناسي هاي موضوعي.
- بكارگيري سرمايه گذاري قابل توجه در زير ساخت ارتباطي- محاسباتي در جهت بهره وري .
- احياي دوباره منابع خارج از چاپ و ناياب .
- جمع آوري مجموعه هاي متفرق.
- افزايش و ارتقاي كيفيت تصاوير از نظر اندازه و وضوح و تنظيم رنگ.
- ذخيره اصل منابع ارزشمند و ظريف.
- كاهش بار مسئوليت و هزينه هاي تحويل منابع.
- كاهش خطاها بدلیل دقت بالاي رايانه.
- صرفه جويي در وقت نيروي انساني و دستيابي بهتر به مديريت زمان.
- ارتباط مستقيم و روزآمد ناشران با مشتريان.
- بي نياز شدن به سفارش مستقيم كتاب و اشتراك مجلات و خطاهاي موجود در انتخاب.
- آگاهي از انتشارات جديد ناشران از طريق پست الكترونيك و امكان انتخاب و سفارش همزمان و مستقيم.
- رشد دانش كتابداران در زمينه هاي علمي و نظري
- برقراري ارتباط نزديك و آسانتر ميان كتابداران بدون محدوديت جغرافيايي مكان- زبان و زمان.
- آگاهي رساني جاري در زمينه فرصت هاي شغلي و نيازمندي هاي پرسنلي براي كتابخانه ها در سطح جهاني.
- ايجاد يكنواختي و يكدستي در امر فهرست نويسي و رده بندي.
- توزيع كتب و ساير منابع موجود در قالب امانت.
- تهيه بسته هاي نرم افزاري از منابع موجود كه باعث جلوگيري از فرسايش جسمي كتابداران و رضايت استفاده كنندگان مي شود.
- قرار دادن منبع مورد نياز استفاده كننده پس از دريافت سئوال.
- هدايت استفاده كننده به نزديكترين منبع در صورت نداشتنن منبع مورد نظر او در كتابخانه.
- كاهش زمان در انجام امور گوناگون و اِعمال مديريت زمان.
- كاهش هزينه هاي اقتصادي نظير صرفه جويي در انتشار كتاب و مصرف كاغذ.
- ذخيره مطمئن اطلاعات به طريق الكترونيكي و حفاظت از آنها در مواقع ضروري.
- تسهيلات تكثير و نسخه برداري الكترونيكي.
- روز آمد نگه داشتن سوابق اجراي امور.
- صرفه جويي در فضاي كتابخانه از طريق دسترسي به متن كامل برخي از كتب و ساير منابع
- استفاده تواَمان از نيروي انساني و فن آوري
- تسلط بر مالكيت و كنترل منابع
- تفسير، توزيع و حفاظت از يكپارچگي اطلاعات ديجيتال
- وجود مجموعه اي از آثار ديجيتال در مدت زمان طولاني
- سازمان دهي و فهرست نويسي منابع اينترنتي
- انتخاب و ارزيابي منابع اطلاعاتي در اينترنت توسط كتابداران
- راهنمايي و آموزش استفاده كنندگان توسط كتابداران براي دسترسي آسانتر و سريعتر به منابع
- گرد آوري منابع بر اساس اصول مجموعه سازي و در نظر گرفتن نياز جامعه و استفاده كنندگان
- طبقه بندي و مديريت اطلاعات گسترده
- بهبود عرضه ي بهينه و اقتصادي اطلاعات
- امكانات طراحي پايگاه هاي اطلاعاتي با موضوعات علمي و متنوع
- امكان نمايه سازي خودكار اسناد
- امكان برقراري ارتباط ميان مجموعه اي از اطلاعات ديجيتالي
- امكان دسترسي و بازيابي اطلاعات منسجم توسط استفاده كنندگان
- امكان دسترسي به اطلاعات در مدت زمان طولاني.