قرآن پژوهی مؤسسه اهل البیت علهیم السلام

قرآن، معجزۀ جاویدان رسول آخرین و راه استوار هدایت است. راه‌بست ناراستی است: ﴿لا يَأْتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزيلٌ مِنْ حَكيمٍ حَميد﴾[1]، و خود عاری از هر کژی و کاستی است: ﴿قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُون﴾[2]، راهبر پرهیزکاران است: ﴿ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقينَ﴾ [3] و بشارت خداباوران: ﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‏ هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنينَ الَّذينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً كَبيرا ﴾ [4]. قرآن، کلام حق و نسخه‌ای‌ شفابخش و موعظه‌ای روشن از سوی آفریدگار هستی است: ﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنين﴾[5]. کلام خدا، شربت کفایت است برای تشنگان هدایت: ﴿وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِر﴾. [6]. برهانش استوار است: ﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكُمْ نُوراً مُبينا﴾ [7] و هدایتش آشکار: ﴿شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقان‏﴾ [8]. زمزمۀ دلنشین آن، آشنای فطرت‌های پاک است و آرام‌بخش دل‌های پریشان: ﴿الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ [9].
جایگاه رفیع قرآن تا آن‌جاست که خداوند خود پاسدارش گردید: ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ﴾ [10] تا حجتی باشد برای بندگان تا پایان زمان: ﴿وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَكُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغ﴾ [11]‏؛ باشد که آرزومندان وصال پروردگار به آن تمسّک جویند و راه یابند. 
اکنون پیام حق بی‌کم‌وکاست و سخاوتمندانه در دست بشر نهاده شده تا از آن بهره گیرد و آبادی‌اش را ابدی گرداند. به‌راستی در هیاهوی اندیشه‌های ناراستی، چه غنیمتی است کتاب خدا؛ و چه اندوهی است عزلت قرآن؛ و چه شرمساریم در محضر عادل متعال؛ آن زمان که پیامبر رحمت، گلایه نزد پروردگار خویش برد که: ﴿يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورا﴾ [12].
مردمانِ جهان تشنۀ زلال معارف قرآن هستند. باید قدمی برداشت و نوای قرآن را به گوش جانشان رساند. شاید آن‌ها که هنوز نور حق در وجودشان خاموشی نگرفته باشد، آوای دلنشین قرآن را بشناسند و خود را مهمان معارف قرآن گردانند: ﴿وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكِّرَ بِآياتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْها وَ نَسِيَ ما قَدَّمَتْ يَداهُ إِنَّا جَعَلْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ في‏ آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِنْ تَدْعُهُمْ إِلَى الْهُدى‏ فَلَنْ يَهْتَدُوا إِذاً أَبَدا﴾ [13]؛ «كيست ستمكارتر از آن‌كه آيات پروردگارش را برايش بخوانند و او اعراض كند و كارهايى را كه از پيش مرتكب شده فراموش كند؟ بر دل ايشان پرده افكنديم تا آيات را درنيابند و گوش‌هايشان را كر ساختيم كه اگر به راه هدايتشان فراخوانى، هرگز راه نيابند». این رسالتی است برعهدۀ هر آن‌کس که جرعه‌ای از زلال قرآن چشیده باشد و هر مسلمان که با یاری حق برای تبلیغ آیین پاک محمدی توان یافته باشد. 

مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌‌البیت(ع) که براساس اهداف و رسالت اصلی خود افتخار میزبانی محققان و قرآن‌پژوهان ارجمند را دارد، قدم در این راه پُربرکت نهاده و اقدام به ایجاد پایگاهی قرآنی کرده تا با استفاده از ابزاری پیشرفته، علاوه ‌بر نشر معارف والای قرآنی، بستری نیز برای استفادۀ پژوهشگران فراهم آورد.

ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای جدید برای بهره‌مندی بیشتر از قرآن

در روزگاری که آیات قرآن نازل شد و رسول حق(ص) آن را برای بندگان خداوند تلاوت فرمود، ابزار چندانی برای نگارش آیات قرآن وجود نداشت. در این زمان، پوست‌ها، سنگ‌ها و استخوان‌ها جایگاه ثبت و ضبط آیات نورانی قرآن شد. گروه فراوانی نیز به حفظ آیات قرآن اهتمام داشتند تا مبادا حرفی از آن کم یا عوض شود. چندی بعد کتابت قرآن بیشتر روی پوست‌ها انجام شد تا تألیف و حمل و بهره‌گیری از آن آسان‌تر شود. هر روز که ابزار جدیدتری در اختیار کاتبان قرآن قرار می‌گرفت، نگارش آن نیز با کیفیت بهتری انجام می‌شد تا این‌که ساخت کاغذ و ابداع صنعت چاپ، تحولی بزرگ ایجاد کرد و بار بزرگی از دوش کاتبان کلام خدا برداشت و امر تبلیغ سهولت بیشتری یافت. در عصر حاضر، دوباره تحولی شگرف در عرصۀ ارتباطات ایجاد شد. شبکۀ جهانی اینترنت و دیجیتال‌سازی متون و قابلیت‌های فراوان آن، بابی جدید در عرصۀ انتشار و تبلیغ برای مرام‌ها و مسلک‌های مختلف گشود تا آن‌جا که آوردگاه ایدئولوژی‌ها و اندیشه‌های گوناگون گشته است. در این وضعیت، جهاد اسلامی رنگ‌وبوی دیگری به‌ خود گرفت. در زمان ما میدان اصلی مبارزه با دشمنان کج‌اندیش، نه چاه‌های بدر است و نه کوه اُحُد و نه نگاشته‌های انباشته در آثار مکتوب کتابخانه‌ها، بلکه جنگ، جنگ نرم و میدان جنگ، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی است. 
در این موقعیت، نادیده‌انگاشتن وضعیت جهان و غفلت از آن، حکم روی‌گردانی از جهاد است و هیچ عذری از کسانی‌که قدرت شرکت در این جهاد را داشته باشند، در پیشگاه حق پذیرفته نیست: ﴿وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى‏ فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصيرُ﴾؛ «و هركه در روز جنگ، پشت به آن‌ها كرده، بگریزد، به‌ طرف خشم خدا روى آورده، جایگاهش در دوزخ خواهد بود كه بدترین منزل است؛ مگر آن‌كه هدفش كناره‌گیرى از میدان براى حملۀ مجدّد یا به قصدِ پیوستن به گروهى (از مجاهدان) بوده باشد» (انفال، آیة 16).

معرفی وبگاه «قرآن»

پایگاه قرآنیِ مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌‌البیت(ع)، بستری مناسب برای قرآن‌پژوهان و علاقه‌مندان به این کتاب آسمانی است. این پایگاه به نشانی http://quran.ahlolbait.com امکانات فراوانی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد که در ادامه به بخشی از آن‌ها اشاره می‌کنیم: (5467)

مقالات

در این بخش، مقالات فراوانی دربارة علوم و معارف قرآنی در اختیار مخاطبان قرار داده می‌شود. این مقالات در چند موضوع کلی دسته‌بندی شده‌اند:
1. قرآن‌شناسی: در این بخش، به جایگاه و فضیلت قرآن از منظرهای گوناگونی مانند قرآن در قرآن، قرآن در نهج‌البلاغه، قرآن در صحیفۀ سجادیه، قرآن در روایات و قرآن در ادعیه و زیارات پرداخته شده است.
2. معارف قرآن: توحید، نبوت و معاد زیربنای دعوت همۀ انبیای الهی و کتب آسمانی است. در بخش معارف قرآن، مقالات مختلفی در حوزۀ آموزه‌های قرآنی تحت این سه اصل اساسی و بنیادین مطرح شده که می‌توان به مقالاتی دربارۀ فلسفۀ نبوت، عصمت انبیا، آخرت‌شناسی، معاد جسمانی، امامت، محبت، عبودیت، تولّی و تبرّی، فطرت و... اشاره کرد. 
همچنین مباحث دیگری مانند عدل، احکام، اخلاق، علوم و... نیز در این بخش مورد توجه قرار گرفته و مقالات فراوانی در این موضوعات منتشر شده است. 
3. یادگیری علوم قرآنی: مقدمه‌ای برای بهره‌گیری بهتر از قرآن کریم است و قرآن‌پژوهان را گریزی از این علوم نیست. ازاین‌رو، در بخشی از پایگاه قرآن به معرفی و آموزش این علوم پرداخته شده است. برخی از مباحثی که در این بخش مطرح شده عبارتند از: اعجاز قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، وجوه و نظایر در قرآن، اسباب نزول و مباحث تاریخ قرآن که خود عبارتند از: وحی، نزول قرآن، جمع قرآن و... 
4. فصاحت و بلاغت و ادبیات خاص: یکی از وجوه بارز اعجاز قرآن است. بی‌تردید، یکی از جذابیت‌های بی‌نظیر قرآن برای جهانیان همین مسئله است. ازاین‌رو، پرداختن به ادبیات قرآن، از ضروریات تبلیغ و تحقیق به‌حساب می‌آید. به همین دلیل، در پایگاه قرآن، بخشی با عنوان «ادبیات قرآن» ایجاد شده است که به موضوعاتی مانند زبان‌شناسی قرآن، فصاحت و بلاغت قرآن، معانی، بیان، تشبیه، استعاره، بدیع، واژگان قرآن و تمثیل در قرآن می‌پردازد.
5. بیان شرح حال گذشتگان برای عبرت‌گیری و پندآموزی: یکی از شیوه‌های تبلیغی قرآن است؛ شیوه‌ای جذاب و کاربردی برای جهت‌دادن انگیزه‌های انسان به ‌سوی مفاهیم متعالی و نورانی. پایگاه قرآن برای معرفی این ظرفیت عظیم معرفتی، بخشی را به نقل این داستان‌ها و پژوهش دربارۀ ابعاد انسان‌ساز آن‌ها اختصاص داده است. 
6. ویژگی‌های اعجازآمیز قرآن: بسیاری از بزرگان علم و ادب و هنر را در سراسر جهان و با دین و آیین و زبان‌های مختلف، وادار به تحسین و بزرگداشت قرآن کرده است. این مسئله خود شاهدی بر عظمت این کتاب آسمانی است. بخشی دیگر از پایگاه قرآن، به انعکاس نگاه اندیشمندان جهان درخصوص این کتاب اختصاص یافته است. 
7. اَعلام قرآن: در قرآن کریم از افراد، مکان‌ها، قبایل و گروه‌هایی نام برده شده که آشنایی با آن‌ها برای بهره‌مندی بیشتر معارف قرآنی سودمند است. به همین دلیل، بخشی از پایگاه قرآن به معرفی «اَعلام قرآن» اختصاص یافته است.
8. خدمات قرآنی: این بخش معرفی مجلات، مؤسسات قرآنی و سایت‌های فعال در حوزۀ قرآن، نرم‌افزارها، نمایشگاه‌ها، همایش‌ها، عناوین‌پژوهشی، استادان قرآن و... را برعهده دارد. 

امکانات پژوهشی

هدف اصلی پایگاه قرآن، ایجاد بستر و زمینه‌ای برای پژوهش‌های قرآنی با استفاده از ابزار مُدرن است. در این پایگاه، با استفاده از کارشناسان و متخصصان علوم رایانه و نرم‌افزار، ابزاری کارآمد برای سهولت تحقیق و پژوهش در قرآن کریم فراهم آمده است. اینک به معرفی این امکانات می‌پردازیم:
1. متن کامل قرآن کریم به همراه ده‌ها ترجمه به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، روسی، اسپانیایی، کره‌ای، ژاپنی، ایتالیایی، چینی، آذربایجانی، لهستانی، نروژی، هلندی، بربری، بلغاری، بنگالی، بوسنیایی، ازبکی، اردو، اویغوری، تاتار، ترکی، تایلندی، تاجیکی، تامیلی، سواحیلی، سوئدی، سومالیایی، سندهی، رومانیایی، پرتغالی، مالایایی، ملایالم، کردی، اندونزیایی، هندی، هوسایی، آلمانی و چک. 
2. امکان شنیدن آنلاین 31ترتیل زیبای قرآن با نوای خوش قاریان برجسته و سرشناس قرآن.
3. امکان انتخاب سوره، جزء، حزب، صفحه و آیه برای نمایش.
4. امکان نمایش مشخصات کامل هر آیه؛ شامل شمارۀ سوره، شمارۀ آیه، شمارۀ صفحه، جزء، حزب، نام سوره، آیة بدون اعراب و موضوعات مطرح‌شده در آیه.
5. امکان تغییر نمایش صفحه، متناسب با سلیقۀ کاربر در اندازه‌ها و رسم‌الخط‌های مختلف.
6. نمایش متن یازده کتاب تفسیر برای هر آیه از قرآن. در این بخش، می‌توان همۀ تفاسیر را به‌صورت همزمان در یک صفحه مشاهده کرد. این نحوۀ نمایش، امکان مقایسۀ تفاسیر با یکدیگر را فراهم می‌کند.
7. امکان مشاهدة آیات مربوط به یک موضوع. در این پایگاه ضمن نمایش هر آیه، موضوعات مختلفی که در آیه مطرح شده، نمایه‌گذاری شده است. این نمایه‌ها این امکان را به کاربر می‌دهد که با کلیک روی هر موضوع، همۀ آیات مرتبط با آن را در یک صفحه مشاهده کند. این امکان برای علاقه‌مندان به تفسیر موضوعی می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.
8. آگاهی از شأن نزول آیات.
9. مشاهدۀ تجزیه و ترکیب آیات. تجزیه و ترکیب آیات از مسائل مهم در درک بهتر معانی آیات به‌شمار می‌آید. به همین دلیل تاکنون دانشمندان مسلمان، کتاب‌های مستقلی در باب تجزیه و ترکیب آیات قرآن نگاشته‌اند. در این پایگاه قرآنی، امکان مشاهدۀ متن این کتاب‌ها برای هر آیه وجود دارد. 
10. یکی از امکانات پژوهشی ویژه در این سایت، نمایش گراف نحوی هر آیه است؛ بدین‌صورت که مسائل نحوی آیه را با اَشکال و گراف‌ها به‌‌نحوی کاملاً زیبا و کاربردی ارائه می‌کند.
11. یکی از امکانات منحصربه‌فرد این پایگاه، صفحۀ اِعراب است. در این صفحه، امکانات پژوهشی ویژه‌ای در اختیار کاربر قرار می‌گیرد که بخش‌هایی از آن به این شرح است: 
در این صفحه پس از این‌که کاربر بخشی از آیات قرآن را انتخاب می‌کند، پایگاه به درخواست کاربر، گزینش‌هایی را میان کلمات انجام می‌دهد. برای نمونه، همۀ کلماتی که اِعراب رفع، نصب، جَر یا جزم دارند، به‌صورت رنگی در میان آیات نمایش داده می‌شوند. این گزینش‌ها می‌تواند براساس علامت اِعراب، نوع اِعراب (ظاهری، محلّی، تقدیری)، نقش کلمات (مبتدا، خبر، فاعل، مضاف‌الیه و...)، نوع حرف (حرف ابتدا، حرف جواب و...)، نوع کلمه (اسم، فعل ثلاثی مجرد، ثلاثی مزید و...)، نوع و علامت بناء ( مبنی بر ضمه، فتحه، کسره و...) و بسیاری از تقسیم‌بندی‌های دیگر باشد. این صفحه به‌ویژه برای طلاب و دانشجویان زبان و ادبیات عرب بسیار مفید و کاربردی است. 

دورنمای سایت

1. افزایش مقالات در همۀ بخش‌ها به‌ویژه دربارۀ موضوعاتی مانند رسم‌الخط قرآن، ترجمه‌پژوهی و پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف قرآن و مبانی تفسیر قرآن، معناشناسی واژگان قرآن و... .
2. ایجاد بخش لغت‌نامه براساس تاریخ‌نگاری و نزدیکی به زمان نزول وحی. این بخش، بانکی جامع از لغت‌نامه‌ها ارائه می‌دهد که به‌عنوان ابزار پژوهش در واژگان قرآن در دسترس کاربران قرار داده می‌شود.
مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت(ع) امید دارد این پایگاه قرآنی بتواند به‌عنوان بستری علمی‌پژوهشی، مورد استفادۀ قرآن‌پژوهان عزیز قرار گیرد و زمینۀ نشر، تبلیغ و عمل به معارف بلند قرآن را در جامعۀ اسلامی فراهم آورد. 

[1] ) فصّلت، آیة 42                                                         [2] ) زمر، آیة 28
[3] ) بقره، آیة 2                                                              [4] ) اسراء، آیة 9
[5] ) یونس، آیة 57                                                          [6] ) قمر، آیة 17
[7] ) نساء، آیة 174                                                          [8] ) بقره، آیة 185
[9] ) رعد، آیة 28                                                             [10] ) حجر، آیة 9
[11] ) انعام، آیة 19                                                         [12] ) فرقان، آیة 30
[13] ) کهف، آیة 57