آیندۀ حیات و سرنوشت بینهایت انسان، انعکاس لحظههای اکنون است. درک همین لحظههای گرانبهای عمر، جایگاه ابدی انسان را نزد پروردگارش تحکیم میکند. آنها که ناآگاهانه فقط در اندیشۀ آبادی خاکاند، در تجارتخانۀ دنیا، هستی خود را میبازند و با جانی تهیدست به جایگاه ابدیشان قدم میگذارند و دست حسرت بر دهان میگیرند که ﴿
يا لَيْتَني قَدَّمْتُ لِحَياتي ﴾
[1] اما دیگران به حیات زمینی، نگاهی آسمانی دارند؛ هر لحظۀ زندگی را قدر میدانند و تنشان را فرسوده میسازند تا جانشان را آباد گردانند و چه زیباست لحظۀ ملاقاتشان با پروردگار.
گروهی دیگر قدم فراتر میگذارند؛ آنان نهتنها قدرشناس لحظههای زمینیشان هستند، بلکه راز جاودانگی را هم میآموزند و بهکار میبندند. ایشان اگرچه تن را به خاک میسپارند، وجود خویشتن را پس از «تن» امتداد میبخشند؛ تا سالها و گاه قرنها. چگونه؟ راز جاودانگی آنها چیست؟
راز ماندگاری آنها سنّتهای نیکویی است که خداوند عالم به فطرت بشر آموخت و در شریعت محمدی(ص) بر آن سفارش کرد. انفاق، زکات، خمس، قرضالحسنه، صدقه، وقف و... از آن جملهاند. بزرگداشت این سنّتهای نیکو، انگیزههای فطری انسانها را بهسوی آن سوق خواهد داد و فرد و جامعه را از برکات سرشار آن بهرهمند خواهد ساخت.
امروز فرهنگسازی در این زمینه، امری ضروری است که این مهم در درجۀ اوّل برعهدۀ فرهنگبانان و متولّیان مستقیم این امور و در درجۀ بعد، رسالتِ هر مسلمانی است. مؤسسۀ تحقیقات و نشر معارف اهلالبیت(ع) که خود از این سنّت نیکوی وقف حیات یافته است، اینک بر آن است تا با ایجاد پایگاهی اینترنتی با عنوان «راز ماندگاری»، مروّج این سنّت حسنه و دیگر آداب اسلامی در این حوزه باشد. این پایگاه در نشانی اینترنتی (raz.ahlolbait.com) در دسترس مخاطبان قرار دارد. پایگاهِ «راز ماندگاری» افزون بر فرهنگسازی در امور خیریه، اهداف دیگری را نیز دنبال میکند که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
داشتن اطلاعات صحیح، در همۀ امور، مؤثر و کارساز است. تشکیل بانک جامع اطلاعاتی در امور خیر، از ضروریات جامعۀ امروز است. چهبسا دانشآموزان روستایی از کلاس درس محروم باشند و در گوشهای از شهر، فرد خیّری سرمایهای را برای ساخت مدرسه اختصاص داده باشد، اما از نیازمندان واقعی آن سرمایه، اطلاع نداشته باشد و آن را در جایی که ضرورت ندارد، هزینه کند. این بانکِ جامع اطلاعاتی میتواند دست خیّرین را در دست نیازمندان واقعی قرار دهد و بستری برای صرف بهتر وجوه خیر فراهم آورد که هم برای خیّرین و هم برای نیازمندان، سودمند و کارساز است.
با گسترش جامعۀ بشری، نیازهای بشر نیز تنوع بیشتری پیدا کرده است. در روزگار گذشته، وجوه خیریه فقط صرف ساختن مسجد، مدرسه و حمام میشد؛ اما امروزه بشر نیازهای جدیدی دارد که باید مورد توجه خیّرین قرار گیرد. شاید دانشمندی برای تحقق ایدههای خلاقانة خود و حل مشکلی از جامعۀ اسلامی نیازمند سرمایهای باشد؛ شاید کارآفرینی چشم بهراه سرمایهای باشد تا برای دهها و صدها نفر ایجاد اشتغال کند و... . معرفی زمینههای جدید که باید مورد توجه خیّرین قرار گیرد، از دیگر اهداف راهاندازی پایگاه «راز ماندگاری» است.
معرفی وبگاه «راز ماندگاری»
طریق ماندگاری
در بخش «طریق ماندگاری»، مفاهیم انسانی و اسلامی مختلفی را که در راستای موضوع پایگاه است، آوردهایم. این مفاهیم عبارتند از: زکات، خمس، صدقه، وصیت، وقف، صلة رحم. در ادامه، هریک از این بخشها را بهصورت مختصر تبیین میکنیم.
1. وقف: وقف برای کسانی که در اندیشۀ جاودانهکردن خویش هستند، سنّتی نیکوست؛ کسانی که خیری میکنند که تا سالها و قرنها از چشمۀ پُربرکت آن، باغ آخرتشان را آبیاری کنند؛ این است راز ماندگاری. بهراستی نباید از برکات فراوان وقف، ناآگاهانه گذشت که فرهنگ وقف و انفاق، نهتنها فرد بلکه امّتی را بهرهمند میسازد. مسجدی که قرنها پروردگار عالم در آن عبادت میشود، مدرسهای برای علمآموزان، درمانگاهی برای دردمندان و... برکتی است ارمغان دستانِ پُرخیر واقفان.
گسترش فرهنگ وقف و انفاق، خود امر دیگری است. قدمی که در راستای گسترش فرهنگ وقف و انفاق در جامعۀ اسلامی برداشته میشود، در پاداش بزرگ واقفان شریک است و از برکات آن بهرهمند. در این بخش از پایگاه، به عناوین مختلفی دربارة سنّت نیکوی وقف توجه شده است؛ ازجمله: تعریف وقف، وقف در روایات، شرایط، احکام و موارد وقف و... .
افزون بر تبیین چگونگی وقف، ایجاد کارگروههای مشترک میان دو نوع وقفِ انتفاع و وقفِ منفعت، از موارد مهمی است که به نهادینهشدن بیشتر فرهنگ وقف میانجامد.
2. انفاق: آنچه در زمان حیات خاکی نزد انسان است، ودیعهای است از سوی پروردگار عالم و فضلی است که جز در سایۀ عبودیت رنگ نعمت نمیگیرد، وگرنه مایۀ خسران است و پشیمانی. رسول خدا(ص) فرمودند: «تهیدستی از ثروت بهتر است؛ مگر ثروتمندی که از مال خود قرض اشخاص پریشانحال و مقروض را ادا کند و آنان را از زیر بار قرض و فشار زندگی نجات دهد و به مسلمانان بیبضاعت و گرفتار کمک کند.»
انفاق، به مال و مکنت انسان، رنگی خدایی میبخشد و آن را جاودانه میکند. آنچه انسان در زمان حیاتش میبخشد، غرامت نیست، بلکه سرمایهای است که در روزگار تهیدستی دستگیر او خواهد بود: ﴿ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فيهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَة﴾ [2] گسترش فرهنگ انفاق نهتنها برای انفاقکنندگان سودمند است، بلکه جامعه را نیز از برکاتش بهرهمند میکند.
در این بخش از پایگاه، موضوعات مختلفی مانند تعریف انفاق، شرایط، احکام و نیز انفاق از نظر قرآن و حدیث، حکایتها، مقالات، کتابشناسی و... مطرح شده است.
3. قرضالحسنه: از دیگر سنّتهای پسندیدۀ اسلامی، قرضالحسنه است. قرضالحسنه یعنی گرهگشایی از کار برادران دینی. قرضالحسنه، سنّتی برای جاودانهکردن نعمتهای الهی است. رسول خدا(ص) فرمودند: «كسیكه به برادر مؤمناش قرض بدهد، در برابر هر درهمی كه قرض داده، هموزن كوه اُحُد، رضوان و طور سينا، حسنات خواهد داشت و اگر برای بازپسگيری آن مدارا كند، از پلِ صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت»
[3]
برکات قرضالحسنه برای رشد و شکوفایی جامعۀ اسلامی فراوان است و به همین اندازه تبلیغ و فرهنگسازی در این زمینه کارساز و ارزشمند. در این قسمت بهطور مفصّل دربارة قرضالحسنه، آداب، برکات و احکام و دیگر موضوعات مربوط به آن مطالبی بیان شده است.
4. زکات: یکی دیگر از سنّتهای حسنۀ آسمانی، زکات است. اهمیت زکات تا آنجاست که در کنار نماز و روزه و حج و ولایت، یکی از ارکان اسلام و ایمان دانسته شده است. امام باقر(ع) فرمودند: «اسلام بر پنج ستون پایهگذاری شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت. به هیچکدام همانند ولایت توجه نشده است» (کافى، ج 2، ص 21، ح 8).
زکات از یکسو، اموال ثروتمندان را روزافزون و مبارک میگرداند و ازسویدیگر، فقر را از جامعۀ اسلامی ریشهکن میکند. امام رضا(ع) میفرماید: «زكات از آن جهت تشريع شده كه قوت فقرا تأمين مىشود و سبب تحصيل اموال براى اغنيا مىگردد. همانا خداوند تبارک و تعالى آنان را كه در ناز و نعمت و خوشبختى و سلامتى بهسر مىبرند، موظف كرده كه به زندگى فلاكتبار زمينخوردگان و مصيبتديدگان اجتماع، سركشى كنند و از حال و روزگار سياه آنان دلجويى نمايند» (وافى، ج 10، ص 51).
بنابراین، فرهنگسازی در زمینۀ زکات و فراهمآوردن زمینههای اجرای آن در جامعۀ اسلامی، میتواند ضامن سلامت اقتصادی، معیشتی و اخلاقی مردم شود.
در این قسمت نیز موضوعات مختلف دربارۀ زکات، ازجمله آداب و احکام و اهمیت زکات از دیدگاه قرآن و روایات، مورد توجه قرار گرفته است.
5. خمس: یکی دیگر از زمینههای خیراندوزی، خمس است. ارزش و اهمیت خمس آنقدر زیاد است که خداوند عالم آن را از حقوق واجب مالی قرار داده و ایمان شخص را مشروط به پرداخت خمس کرده است. قرآن کریم میفرماید: ﴿
وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدير ﴾؛ «
بدانید هرگونه غنیمتی بهدست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای ذیالقربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است؛ اگر به خدا و آنچه بر بندۀ خود در روز جداییِ حق از باطل، روز درگیری دو گروه (روز جنگ بدر) نازل کردیم، ایمان آوردهاید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست ».
[4]
برکات پرداخت خمس در درجۀ اوّل متوجه پرداختکنندۀ آن و در درجۀ بعد برای کل جامعۀ اسلامی است. در این بخش از پایگاه، علاوه بر معرفی این فریضۀ الهی، اطلاعات مفیدی در چگونگی مصرف آن در جامعۀ اسلامی در اختیار کاربران قرار داده شده است.
6. وصیّت: وصیّت نیز از راههای بهرهمندشدن از پاداش کار خیر است. انسان خیّر میتواند وصیّت کند وارثان او یکسوم از داراییاش را در امور خیر صرف کنند. در این بخش از پایگاه، ضمن معرفی این سنّت حسنه، راههای مختلف صرف این منابع ارزشمند به وارثان معرفی شده است.
7. صلۀ رحم: اگرچه عنوان صلۀ رحم در جامعه بیشتر با رفتوآمد خانوادگی شناخته میشود، یکی از مهمترین مصادیق صلۀ رحم در قرآن و روایات، دستگیری مالی از خویشاوندان نزدیک شمرده شده؛ چنانکه خداوند در قرآن، رسیدگی مالی به نزدیکان را بر دیگران مقدم داشته است: ﴿
يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبينَ وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليم ﴾
[5] ؛ « از تو مىپرسند چه چيز انفاق كنند. بگو: هر مال و مايۀ سودمندى كه انفاق مىكنيد، بايد براى پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و نيازمندان و محتاجِ درراهمانده باشد و هر كار نيكى انجام دهيد، خدا به آن داناست».
همچنین رسول خدا(ص) میفرمایند: «
مَنْ مَشَى إِلَى ذِي قَرَابَةٍ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ، أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَجْرَ مِائَةِ شَهِيد»
[6] ؛ « هركس با جان و مال خود در راه صلۀ رحم كوشش كند، خداوند عزّوجلّ پاداش يكصد شهيد به او مىدهد ».
در این بخش از پایگاه به معرفی کامل این سنّت حسنه پرداخته شده است.
جلوه های ماندگاری
بخش دیگری از پایگاه با عنوان «جلوههای ماندگاری»، مصادیق مختلف فردی و اجتماعی را که جلوههای خارجی این مفاهیم و سنّتهای حسنه هستند، ارائه کرده و راههای ورود به این عرصهها را به خیّرین و نیکوکاران نمایانده است.
1. ازدواج: ضرورت پرداختن به مسئلۀ ازدواج، بالأخص در جامعۀ فعلی ایران، بر کسی پوشیده نیست. این موضوع باید مورد توجه واقفان و خیّرین قرار گیرد تا زمینۀ مشارکت ایشان در این مسئلۀ مهم و حیاتی و حلشدن بخشی از مشکلات این حوزه فراهم آید.
2. مسکن: یکی دیگر از مسائل مهم جامعه، مسکن است که تأمیننشدن آن، زمینۀ آسیبهای دیگر اجتماعی و اقتصادی را فراهم آورده است. در این بخش از پایگاه، مؤسسات و خیّرین فعال در حوزۀ مسکن معرفی شدهاند.
3. درمان: بسیاری از افراد جامعه از دردهای جسمی و روحی رنج میبرند و لازم است با توجه خاص خیّرین، زمینۀ زندگی سالم برای آنها فراهم شود. این پایگاه در این بخش، به معرفی مؤسسات و خیّرین فعال در حوزۀ سلامت پرداخته است.
4. امور فرهنگی: ایجاد امکانات و زمینههای فرهنگی، از بسترهای نیکوکاری است که تا حدودی از چشم خیّرین دور مانده است. در این بخش از پایگاه، ضمن معرفی اینگونه فعالیتها و بیان ضرورت آنها، راههای مناسب ورود به این عرصه به کاربران خیّر و نیکوکار معرفی شده است.
5. آموزش: آموزش نیز از عرصههای نیازمند نیکوکاریِ خیّرین است. در این بخش نیز به معرفی مؤسسات و خیّرین فعال در این زمینه پرداخته میشود.
6. حمایت از خانوادۀ زندانیان: بسیاری از خانوادهها، سرپرستشان را بهدلیل محکومیت از دست میدهند و این امر مشکلات فراوانی برای آنان بهوجود میآورد. حمایت از خانوادۀ زندانیان نیز یکی دیگر از زمینههای نیکوکاری است که در این پایگاه به آن توجه شده است.
7. رسیدگی به ایتام: دین اسلام برای رسیدگی به ایتام بسیار سفارش کرده است. رسیدگی به ایتام یکی از زمینهها و روشهای باارزش نیکوکاری است که در این بخش از پایگاه به این مسئله پرداخته شده است.
8. پرداخت دیۀ جرایم غیرعمد: بسیاری از افراد بهدلیل ناتوانی در پرداخت دیۀ جرایم غیرعمد، زندانی شدهاند که باید به این قشر توجه و از آنها رفع گرفتاری کرد. در این بخش از پایگاه به این مسئله پرداخته شده و مؤسسات و اشخاص فعال در این زمینه معرفی شدهاند.
9. دیگر زمینهها: رسیدگی به معلولان و سالمندان، اطعام گرسنگان، احیای روستاها و ایجاد شغل و کارآفرینی، از دیگر زمینههای نیکوکاری است که هریک در بخشی مستقل در پایگاه مورد توجه قرار گرفتهاند.
کتابخانه تخصصی
بخشی با عنوان «کتابخانۀ تخصصی» در این پایگاه ایجاد شده است. در این بخش، دهها کتاب مرتبط در دسترس کاربران قرار گرفته است. متن این کتابها در سایت کتابخانۀ دیجیتال اهلالبیت(ع) در دسترس پژوهشگران و علاقهمندان قرار دارد.
خاطرات
لحظههای بخشش، بارش رحمت پروردگار است؛ لحظههایی بهیادماندنی و خاطرهانگیز. در پایگاه راز ماندگاری، بخشی با عنوان خاطرات قرار گرفته است. در این بخش، خاطراتی شیرین از کسانی که دست بخشش به دیگران گشوده و کسانیکه از آن بخشش بهرهمند شدهاند، ثبت شده است. مطالعۀ این خاطرات برای خوانندگان بسیار شیرین و راهگشاست.
چهره ها و بناهای ماندگار
بخشهای دیگر این پایگاه با عنوان «چهرهها و بناهای ماندگار» به معرفی واقفان و موقوفههای ارزشمند پرداخته است.
دورنمای وبگاه «راز ماندگاری»
- افزودن مقالات و کتابهای جدید.
- ایجاد بخش نگارخانۀ سایت.
پایگاه راز ماندگاری، امید دارد بتواند نقش مفیدی در ساماندهی امور خیر در جامعۀ اسلامی ایفا کند و در این راهِ پُربرکت نیازمند همکاری و دعای خیر مؤمنان و پیروان راستین اهلالبیت(ع) است.
[1] ) سوره الفجر، آیه 24 [2] ) سوره البقره، آیه 254 [3] ) ثواب الاعمال، ص 414 [4] ) سوره الانفال، آیه 41
[5] ) سوره البقره، آیه 215 [6] ) من لايحضره الفقيه ج 4، ص 16